حوزه یادگیری کار وفناوری
حوزه کار و فناوری شامل کسب مهارتهای عملی برای اداره امور زندگی و کسب شایستگیهای مرتبط با فنّاوری و علوم وابسته، جهت آمادگی ورود به حرفه و شغل در بخشهای مختلف اقتصادی و زندگی اجتماعی است.
ضرورت و کارکرد حوزه: با توجه به آموزه‌های اسلامی که کار و اشتغال، دارای ارزش تربیتی است و انسان از طریق کار، نفس سرکش را رام کرده و شخصیت وجودی خویش را صیقل داده، هویت خویش را تثبیت کرده و زمینه ارتقاء وجودی خویش را مهیا می‌کند و نیز با توجه به رشد سریع تغییرات فنّاوری، اجتماعی و اقتصادی، پیچیدگی‌های دنیای کار به همراه وجود چالش‌ها و مفاهیمی از قبیل توسعه پایدار و همه جانبه، آموزش مادام‌العمر، آموزش برای همه و فرصت‌های برابر، کار شایسته، جهانی سازی، رسیدن به شاخص‌ها و استانداردهای توسعه ضرورت دارد افراد کشور در هر بخش از زندگی اجتماعی و حرفه‌ای خود به‌طور مستمر دانش، مهارت و نگرش خود را بر اساس برنامه‌ریزی دقیق توسعه دهند تا در جامعه دانش محور، زندگی و کار هدفمندی را دنبال نمایند. آموزش فنّاوری، کار و مهارت آموزی، باعث پیشرفت فردی، افزایش بهره‌وری، مشارکت در زندگی اجتماعی و اقتصادی، کاهش فقر، افزایش درآمد و توسعه یافتگی خواهد شد. این آموزش‌ها توزیع نیروی انسانی را اصلاح می نماید و سرمایه گذاری در آن، سرمایه‌گذاری برای آینده تلقی می شود.
کشور ما ظرفیت‌ها، منابع و مزیت‌های ویژه و متنوعی را داراست و هم اکنون برای رسیدن به اهداف حال و آینده کشور (توسعه همه جانبه و پایدار) در چشم انداز 20 ساله، نیازمند فنّاوری، نیروی کار بهره‌ور و فن‌آور در تمامی حرف و مشاغل برای بخشهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌باشد. با توجه به آمارهای موجود، بیش از هشتاد درصد از فرصت‌های شغلی و حرفه‌ای کشور در سطوح اولیه و میانی مهارتی قرار دارند که برای مقابله با چالش‌های نوظهور دنیای کار و رسیدن به اهداف توسعه، در این سطوح دو رویکرد را می‌توان در نظر گرفت:
- توسعه سرمایه انسانی با توجه به نیازهای حرف و مشاغل موجود و آینده که با تغییرات فنّاوری و پیچیدگی‌ها همراه است؛
- زمینه سازی برای تولید و ایجاد متوازن مشاغل و حرف بهره ور.
قلمرو حوزه: از آن‌جا که امروزه تحولات حوزه اشتغال به شدت تحت تأثیر فنّاوری‌های نوین است و متربیان باید توانایی کاربست یادگیری‌های خود را در محیط واقعی کار داشته باشند؛ لذا قلمرو این حوزه شامل سه دسته شایستگی است: 1)شایستگیهای محوری (فنی و غیر فنی) دنیای کار؛ 2) شایستگیهای مورد نیاز نیروی کار حرف و مشاغل گوناگون؛ 3) شایستگیهای مربوط به یادگیری مادام‌العمر فنی و حرفه‌ای.
1) شایستگیهای محوری دنیای کار شامل:
- شایستگیهای اساسی: سواد، محاسبه و استفاده از فنّاوری؛
- شایستگیهای بین فردی: کار تیمی، ارتباط مؤثر؛
- شایستگیهای تفکر: حل مسئله، تفکر انتقادی، تفکر خلاق، استدلال، تفکر سیستمی؛
- شایستگیهای شخصیتی: ایمان، مسئولیت پذیری، سخت‌کوشی، مدیریت، برنامه‌ریزی و وجدان کاری؛
- شایستگیهای کسب و کار: کارآفرینی، نوآوری و مهارت های شغلی؛
- شایستگیهای اجتماعی : مهارتهای شهروندی.
2) شایستگیهای پایه فنی دنیای کار:
- شایستگی به‌کارگیری فنّاوری اطلاعات و ارتباطات؛
- شایستگی به‌کار بردن ابزارهای پایه در بخشهای خدمات، صنعت و کشاورزی در انجام کاری‌ها مشترک بخشی؛
- شایستگی فنی رعایت بهداشت و ایمنی فردی و محیطی محیط کار
- شناخت حوزه‌های متنوع شغلی و حرفه‌ای و شایستگی هدایت شغلی.
3) شایستگیهای مربوط به یادگیری مادام‌العمر فنی و حرفه‌ای.
شایان ذکر است که عناوین دروس و موضوعات زیر مجموعه این حوزه یادگیری از میان عناوین و موضوعات کنونی و عناوینی از قبیل کارآفرینی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، کاربرد رایانه و … بر حسب دوره تحصیلی، تفاوت‌های فردی متربیان از جمله جنسیت، تفاوت‌های محیطی و... در راهنمای برنامه درسی این حوزه انتخاب و تعیین می‌گردد.
جهت‌گیری‌های کلی در سازماندهی محتوا و آموزش حوزه: این سه دسته شایستگی در دوره آموزش عمومی به‌صورت عینی، تجربی و در هم تنیده با دیگر حوزه‌های یادگیری و از طریق کسب تجربه در محیط‌های یادگیری واقعی و متنوع کسب خواهد شد و زمینه هدایت متربیان را با توجه به علایق و توانایی‌ها‌یشان در مسیرهای تحصیلی، حرفه‌ای و شغلی فراهم می‌کند. متربیانی که پس از دوره آموزش عمومی از نظام آموزشی خارج می‌شوند باید در یک دوره یک ساله کارآموزی شرکت کرده و پس از دریافت گواهینامه حرفه‌آموزی وارد بازار کار شوند.
سازماندهی محتوا در دوره متوسطه در شاخه نظری، کاردانش و فنی و حرفه‌ای به صورت زیر خواهد بود:
- گروه اوّل (شاخه کاردانش): طراحی برنامه درسی به‌گونه‌ای است که متربیان بتوانند ترجیحاً پس از پایان دوره کاردانی جذب دنیای کار شوند. حرفه‌های انتخابی با توجه به زمان آموزش و دیگر عوامل در سطوح یک یا دو مهارتی1 می‌باشند. زمان اختصاص داده شده به حرفه‌های انتخابی، بیش‌تر از زمان آموزش به شایستگیهای گروه‌های اصلی حرفه، یا گروه‌های بزرگ حرفه می‌باشد. آموزش‌های عملی نیز در این شاخه از شاخه‌های دیگر بیش‌تر است و امکان توسعه حرفه‌ای و آموزشی نیز وجود دارد. مراکز یادگیری در اجرای این آموزش‌ها می‌تواند خارج از مدرسه قرار گیرد و نیازهای منطقه‌ای در طراحی و تدوین برنامه درسی لحاظ می‌شود.
- گروه دوم (شاخه فنی و حرفه‌ای): طراحی برنامه درسی به‌گونه‌ای است که متربیان بتوانند پس از پایان دوره کاردانی جذب دنیای کار شوند. حرفه‌های انتخابی با توجه به زمان آموزش و دیگر عوامل در سطوح دو یا سه مهارتی‌اند. در این گروه بین شایستگیهای گروه های اصلی حرفه و شایستگیهای حرفه‌های انتخاب شده، تعادل برقرار است. مراکز یادگیری نیز در این نوع آموزش‌ها متنوع است.
3- گروه سوم (شاخه نظری): برنامه درسی متربیان شاخه نظری باید به‌گونه‌ای طراحی شود که هر متربی در پایان دوره متوسطه، در یکی از فعالیت‌های فنی و حرفه‌ای ساده متناسب با نیازها و علایق خود مهارت کافی عملی را کسب کرده باشد و این امر در ارزش‌یابی پیشرفت تحصیلی به عنوان یک معیار لحاظ گردد. علاوه بر آن، طراحی برنامه‌های درسی این گروه به‌گونه‌ای است که متربیان بتوانند پس از پایان دوره کاردانی یا کارشناسی جذب دنیای کار شوند. گروه بزرگ حرفه‌های انتخابی با توجه به زمان آموزش و دیگر عوامل در سطوح سه یا چهار مهارتی قرار دارند. دروس مهارتی نیز بر اساس استاندارد شایستگیهای حرفه و با توجه به نیازهای فردی و محیطی در برنامه دوره متوسطه، به صورت اختیاری و هدفمند(پروژه) گنجانده می‌شود.
در تدوین فعالیت‌های یادگیری در کلیه دوره‌های تحصیلی دیدگاه فن‌آورانه حاکم خواهد بود. در پایه‌های اول تا سوم دوره ابتدایی مهارتهای مربوط به کار به صورت کاملاً تلفیقی با سایر حوزه‌های یادگیری ارائه می‌شود. در پایه‌های چهارم تا ششم دوره ابتدایی و دوره اول متوسطه مهارتهای مربوط به کار در قالب پروژه‌هایی و بر اساس نیازها، استعدادها، علایق و موقعیت‌های محلی تعریف و به صورت عملی اجرا خواهد شد. فناوری اطلاعات و ارتباطات علاوه بر تلفیق با سایر حوزه‌های یادگیری به صورت مستقل نیز ارائه می‌شود.
ارتباط با یادگیری‌های مشترک و سایر حوزه های یادگیری: از این حیث که آموزش‌های کار و فناوری ماهیتی چند رشته‌ا‌ی دارند؛ لذا با سایر حوزه‌های یادگیری ارتباط مستقیمی برقرار می‌کنند. این آموزش‌ها باید بتواند به تحقق صلاحیت‌های مشترک کمک کند و خود با یادگیری‌های مبتنی بر سایر عناصر اهداف کلی مرتبط باشد. این ارتباط با توجه به نوع حرفه‌ها و مشاغل و سطوح آن‌ها ممکن است شدت و ضعف داشته باشد. آموزش فنّاوری ارتباطات و اطلاعات نیز علاوه بر ماهیت مستقل خود، به دلیل تسهیل و تقویت فرایند یادگیری- یاددهی در سایر حوزه‌های یادگیری کاربرد دارد.
1- سطوح مهارتی در این حوزه بر اساس استانداردهای آموزش‌های فنی و حرفه‌ای است.